Sơn mài Nhật Bản – Shikki

Sơn mài là hàng thủ công mỹ nghệ truyền thống làm bằng cách sơn phủ một lớp sơn mài đã được xử lý từ mủ của cây sơn mài (trong tiếng nhật gọi là cây “Arushi-no-ki”).

Có giả thuyết cho rằng các sản phẩm thủ công này được du nhập từ Trung Quốc nhưng sau nhiều cuộc điều tra trên các sản phẩm sơn mài ngày xưa như đo niên đại dựa vào carbon phóng xạ, kiểm tra DNA, người ta đã đi đến kết luận, các sản phẩm này khởi nguồn ở Nhật Bản.

Sơn mài Nhật Bản cũng có những điểm đặc sắc so với sơn mài của các quốc gia khác. Nếu như ở Trung Quốc hay bán đảo Triều Tiên, sơm mài chú trọng vào khảm trai để tạo hình ảnh cho tác phẩm thì sơn mài Nhật Bản lại tập trung vào kỹ thuật rắc sơn mài (maki-e) với những mảnh rắc nhỏ làm bằng vàng, bạc hay các phụ gia khác. Điều này cho phép tác phẩm sơn mài trở nên rực rỡ, mềm mại hơn.

Sơn mài có rất nhiều loại. Nếu phân theo địa phương thì có sơn mài “Kyō-Shikki” của Kyōto, “Wajima”, ” Yamanaka-Shikki” của Ishigawa, “Aizu-Shikki” của Fukushima… Vật liệu phủ sơn mài chủ yếu là gỗ nhưng cũng có khi sử dụng vật liệu khác như giấy hoặc cây trúc…

Rất nhiều trường đại học Nhật Bản cũng đã bắt đầu thử giới thiệu sơn mài như một môn học của chuyên ngành văn hóa.

Đặc điểm nổi bật của sơn mài Nhật Bản

Có một nhà sưu tập tranh phương Tây đã từng nhận xét rằng “sơn mài Nhật phô bày một trình độ thẩm mĩ tinh tế sắc sảo và tay nghệ khéo léo bậc nhất trong những ngành mỹ thuật ứng dụng trên thế giới”. Các sản phẩm sơn mài Nhật Bản nhờ kỹ thuật điêu luyện và nguyên liệu tuyển chọn mà có độ bóng đẹp kì diệu, bề mặt sản phẩm sóng sánh như chứa nước. Sản phẩm sẽ lên màu khác nhau tùy theo nguyên liệu như đen, đỏ, cam, xanh lá, vàng…

Nhưng trong số những màu sắc da dạng đó, màu đen được tạo ra bởi cây sơn mài là màu sắc độc đáo nhất. Nó đặc trưng đến mức người ta cho rằng ngoài sơn mài ra không thể có vật liệu nào có thể cho ra màu sắc tuyệt diệu như thế được. Thậm chí, người ta còn so sánh bề mặt sơn mài với làn da con người. Nhiều người Nhật Bản cho rằng họ cảm nhận được điều đó khi tay và miệng của họ tiếp xúc với các vật dụng làm bằng sơn mài, trong quá trình chế biến thức ăn, hoặc dùng bữa.

Hơn nữa, sơn mài rất khó bị bong tróc, tính chống thấm nước, tính chịu nhiệt, tính chống ăn mòn bởi axit hoặc kiềm cao, thậm chí người ta còn cho rằng không thể làm tan chảy sơn mài đã đông cứng. Nhưng nó không chịu được tác hại của tia cực tím, do đó không phù hợp để phủ lên các bề mặt ở ngoài trời như tường nhà, mái che…

Các đồ dùng làm bằng sơn mài đã đi sâu vào trong đời sống sinh hoạt của người dân cũng như văn hóa Nhật Bản. Đây cũng là một món quà lưu niệm yêu thích của nhiều bạn kỹ sư, và du học sinh khi ở Nhật.